Scenarioplanning

Scenarioplanning is een strategisch managementinstrument dat organisaties helpt zich voor te bereiden op onzekere toekomstige ontwikkelingen. Het is een gestructureerde methode waarbij verschillende mogelijke toekomstscenario’s worden ontwikkeld om flexibeler en veerkrachtiger te zijn in een steeds veranderende omgeving.

Waarom gebruiken organisaties scenarioplanning?

Organisaties gebruiken scenarioplanning om inzicht te krijgen in toekomstige trends, onzekerheden en mogelijke verstoringen in hun bedrijfsomgeving. In plaats van zich te richten op één enkele voorspelling, biedt scenarioplanning meerdere mogelijke toekomsten. Dit helpt leiders om strategieën te ontwikkelen die flexibel genoeg zijn om zich aan te passen aan uiteenlopende scenario’s.

Een goede set scenario’s omvat verschillende plausibele en relevante toekomstige ontwikkelingen. Deze scenario’s moeten breed genoeg zijn om belangrijke onzekerheden te dekken, maar ook specifiek genoeg om richting te geven aan strategische besluitvorming. Daarnaast moeten ze uitdagend zijn en organisaties stimuleren om na te denken over alternatieve paden en acties.

Wie werken met scenarioplanning?

1. Royal Dutch-Shell Group
   In de jaren ‘70 ontwikkelde Shell een reeks scenario’s om zich voor te bereiden op de onzekere toekomst van de olie-industrie. Deze scenario’s hielpen Shell om strategieën te formuleren waarmee ze konden inspelen op fluctuaties in olieprijzen en geopolitieke veranderingen.

2. Het Amerikaanse leger
   Het Amerikaanse leger gebruikt scenarioplanning om zich voor te bereiden op diverse geopolitieke en operationele situaties. Door verschillende scenario’s te overwegen, kunnen ze beter anticiperen op mogelijke bedreigingen en strategieën ontwikkelen om effectief te reageren.

3. Nederlandse ruimtelijke ordening
   In Nederland heeft scenarioplanning een rijke traditie, vooral binnen de ruimtelijke ordening. Vanaf de jaren zestig werden scenario’s gebruikt om complexe stedelijke ontwikkelingen te onderzoeken. Dit kwam bijvoorbeeld tot uiting in de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (VINEX) in de jaren negentig, waarin scenario’s werden ingezet om groeipaden voor stedelijke expansie te verkennen.

Soorten scenario’s

Scenarioplanning onderscheidt zes soorten scenario’s, verdeeld over drie hoofdvragen:

1. Voorspellende scenario’s (Wat gaat er gebeuren?)

   • Prognoses: Gebaseerd op berekeningen en kwantitatieve modellen.
   • ‘Wat-als’-scenario’s: Beschrijven de situatie na een specifieke gebeurtenis.

2. Exploratieve scenario’s (Wat kan er gebeuren?)

   • Contextscenario’s: Verkennen mogelijke ontwikkelingen in de externe context.
   • Strategisch managementscenario’s: Focussen op organisatorische ontwikkelingen en strategische keuzes.

3. Normatieve scenario’s (Hoe kan ik een bepaald doel bereiken?)

   • Preservatieve scenario’s: Gericht op het behalen van doelen binnen de huidige situatie.
   • Transformatieve scenario’s: Gericht op structurele veranderingen om doelen te bereiken.

Raamwerken voor scenarioplanning

Bij het ontwikkelen van scenario’s kunnen verschillende raamwerken worden gebruikt, zoals het assenkruis, het trilemma, het morfologisch veld, intuïtieve verhaallijnen en meta-analyses. De keuze voor een raamwerk hangt af van de onderzoeksvraag, beschikbare informatie en tijd.

Scenarioplanning werkt het beste in combinatie met andere methoden

Scenarioplanning komt het meest effectief tot zijn recht wanneer het wordt gecombineerd met andere methoden voor het verkennen van de toekomst.

1. Scenarioplanning en trendanalyse
   Scenarioplanning en trendanalyse zijn nauw met elkaar verbonden. Trendanalyse richt zich op het identificeren van huidige trends en ontwikkelingen, terwijl scenarioplanning deze trends gebruikt als bouwstenen voor het creëren van verschillende toekomstscenario’s.
   Lees meer over trendanalyse.

2. Scenarioplanning en roadmapping
   Scenarioplanning en roadmapping vullen elkaar aan in strategische planning. Scenarioplanning helpt bij het ontwikkelen van verschillende toekomstbeelden, terwijl roadmapping een gestructureerde route uitstippelt om doelen te bereiken. De scenario’s uit scenarioplanning kunnen input leveren voor het opstellen van diverse routes op de roadmap, waardoor organisaties flexibeler worden in het omgaan met onzekere toekomstige omstandigheden.
   Lees meer over roadmapping.

3. Scenarioplanning en early warning systems
   Early warning systems (vroegtijdige waarschuwingssystemen) zijn ontworpen om organisaties te informeren over potentiële bedreigingen en kansen. Scenarioplanning fungeert als een methode om verschillende mogelijke toekomstscenario’s te verkennen, waardoor het een waardevol hulpmiddel is voor het identificeren van signalen en indicatoren die kunnen wijzen op de opkomst van specifieke toekomstige gebeurtenissen.
   Lees meer over early warning systems.

4. Scenarioplanning en windtunnelen
   In de context van toekomstverkennen verwijst “windtunnelen” naar het testen of evalueren van strategische keuzes. Net zoals een object in een windtunnel wordt getest onder verschillende windomstandigheden, worden strategische keuzes in deze methode onderworpen aan verschillende toekomstscenario’s om hun veerkracht en effectiviteit te beoordelen. Dit proces helpt organisaties bij het identificeren van robuuste strategieën die flexibel genoeg zijn om zich aan te passen aan verschillende toekomstige omstandigheden. Het gaat dus om het valideren en verfijnen van strategische beslissingen in het licht van mogelijke toekomstige scenario’s, vergelijkbaar met hoe objecten worden getest in een windtunnel voor optimale prestaties.
   Lees meer over testtunnellen.

Aan de slag?

Ben je geïnteresseerd in de mogelijkheden van scenarioplanning? Download kosteloos het e-book “Grip op de Toekomst” of neem contact met ons op voor persoonlijk advies. Wij hebben ruime ervaring in het begeleiden van scenarioprojecten en toekomstverkenningen, waarbij scenarioplanning een integraal onderdeel vormt. Daarnaast bieden wij trainingen aan in scenarioplanning, zodat je zelf bekwaam kunt worden in het benutten van deze waardevolle methode.